Op 20 december 2019 werd geschiedenis geschreven. NRC Handelsblad omschrijft het als volgt:

“De Hoge Raad beleefde vrijdag een primeur. Voor het eerst las de hoogste rechter in Nederland zijn uitspraak ook in het Engels voor. Vanwege het aanwezige internationale publiek. ‘The Supreme Court decides that the order to the Dutch state, issued by the district court and confirmed by the court of appeal is definitively upheld.'

Er had toen al twee keer luid applaus en gejoel geklonken vanuit het publiek bij het lezen van de uitspraak in het Nederlands. Voor juristen werd deze vrijdag geschiedenis geschreven. Nooit eerder dwong een rechter een land om een strenger klimaatbeleid te voeren.”

Interessant, nooit eerder dwong een rechter een land een strenger klimaatbeleid te voeren. Bij ons wel dus. Het gaat mij even over dat dwingen door de rechter. Dus niet de regering bepaalt welk klimaatbeleid wordt gevoerd, de rechter bepaalt dat. De rechter, deze keer bij naam genoemd (Kees Streefkerk), vertelde dat Nederland volgend jaar 25 procent minder broeikasgassen moet uitstoten dan in 1990. En wel op basis van de Europese Verklaring voor de Rechten van de Mens, meldt de krant.

Let op de woorden “op basis van”. Want in die Europese Verklaring staat natuurlijk niets over 25 procent. Het is Kees Streefkerk die iets vindt. Om dat vervolgens aan ons op te leggen. En alsof Kees Streefkerk wel aanvoelt waar de schoen wringt, geeft hij ook nog uitleg over zijn actie. Dit is de enthousiaste beschrijving van het rechterlijk optreden door NRC:

“Streefkerk maakte ook korte metten met de bewering van de staat dat de rechter zo op de stoel van de politiek gaat zitten.”

Korte metten dus, volgens NRC. Het is allemaal OK.

Maar is dat wel zo? Heeft de rechter niet een beslissing genomen die de regering kennelijk niet wil en grote delen van het electoraat ook niet? Waarom zou de Hoge Raad (Kees Streefkerk) de wil van het volk mogen weerstreven? Met welk recht?

Montesquieu
Lang geleden was er een man die luisterde naar de sprookjesachtige naam Montesquieu (1689-1755). Hij dacht dat om de vrijheid van de burgers te waarborgen men moest onderscheiden tussen drie staatsfuncties: 1. Elke staat maakt wetten, 2. Op basis van die wetten wordt bestuurd, 3. De rechter oefent controle uit over dat bestuur op basis van diezelfde wetten.

Maar Montesquieu onderscheidde niet alleen deze drie activiteiten, hij zei ook nog dat wetgevende macht (1), uitvoerende macht (2) en rechterlijke macht (3) in een evenwichtige verhouding tot elkaar zouden moeten geplaatst. De ene macht moet niet “op de stoel” van de andere gaan zitten.

Goed bestuur
Tot zover heb ik Montesquieu weergegeven, nu stap ik over op mijn eigen interpretatie van die drie machtenleer (trias politica). Er zijn namelijk drie interpretaties van het gewenste evenwicht binnen die trias. Kees Streefkerk verwoordt er maar één.

De eerste heet democratie. Dan ligt het zwaartepunt van de macht bij de burgers die via gekozen vertegenwoordigers de richting van het beleid kunnen bepalen. In de Montesquiviaanse typologie: meeste macht bij de wetgever. Centraal voor de richting die we uitgaan zijn de discussies in het parlement. Het parlement vertolkt de wil van het volk. De wetgever maakt de wetten, de ambtenaren voeren die uit. Net als de rechter.

De tweede heet bureaucratie. Dan ligt niet het centrum van de macht bij de wetgevende macht, maar bij de uitvoerende macht. Het zijn ambtenaren die niet zozeer het beleid “uitvoeren” maar de richting daarvan bepalen. De motivering hierachter is vaak dat het volk niet bekwaam genoeg is om te weten welke kant het uit moet met het land, dus dat kan je beter aan de experts overlaten.

Een derde interpretatie die men aan de trias kan geven is die van de dikastocratie. Dan zijn het de rechters die de belangrijkste politieke beslissingen nemen. Zij doen dat overigens – zeggen ze zelf – “op basis” van het recht. Streefkerk vertelde in zijn toelichting op het oordeel van de Hoge Raad dat de uitvoering van het klimaatbeleid weliswaar toekomt aan parlement en regering, maar het is aan de rechter om te beoordelen of dat beleid wel binnen de grenzen van het recht blijft. “Dat is een wezenlijk onderdeel van de rechtsstaat.”

Wat Streefkerk er niet bij vertelt, is dat het recht vaak heel vaag is en dat in een democratie rechters heel voorzichtig moeten zijn met politieke uitspraken. In de democratie (in tegenstelling tot de dikastocratie) zorgt de rechter dat hij buiten de politiek blijft. In een democratie wordt geregeerd op basis van “het recht”, maar niet op basis van geheel nieuwe rechterlijke vonnissen. Een “rechtsstaat” (rule of law) is ook iets wezenlijk anders dan een “rechtersstaat” (rule of men). Wanneer dus zelfs NRC zegt “nooit eerder dwong een rechter een land een strenger klimaatbeleid te voeren” dan zouden alle alarmbellen moeten gaan rinkelen. We zijn in een rechtersstaat terecht gekomen in plaats van in een rechtsstaat. In een dikastokratie in plaats van in een democratie.

Forum voor democratie
Waarom kiezen niet alle politieke partijen voor de democratie en laten zij zich meezuigen in de bureaucratie of dikastokratie? De reden daarvoor is dat sommige politieke partijen hun politieke wensen beter via de ambtenarij en de rechterlijke macht kunnen verwerkelijken dan via het parlement.

Volgens de jongste peilingen van 22 december staan PVV en FVD op 19 en 18 zetels, VVD en PvdA elk op 19. In een democratie zouden PVV en FVD daarom min of meer evenveel politieke macht moeten vergaren. Het probleem is echter dat VVD en PvdA ook belang hebben bij een bureaucratie en dikastocratie omdat mensen van hun politieke kleur oververtegenwoordigd zijn binnen het ambtelijk apparaat en binnen de rechterlijke macht. Maar om precies diezelfde reden is FVD ook voor het hernemen van de wetgevende macht. Een herstel van democratie. De burgers moeten weer kunnen beschikken over hun eigen land. Zij willen hun land terug. En dat betekent ook een kritiek op dikastocratie en bureaucratie. Daarom ook is Forum voor democratie een forum voor democratie.

Zalige Kerst